Erteleme Döngüsünü Kırmak
Neden erteliyoruz ? Ertelemenin ardındaki sebepler... Odysseus Anlaşması...
BLOG
Yazar: Diren Zorlu
10/23/20244 min read
Neden Sürekli Erteliyorum?
Ertelemek, kişinin yapması gereken işleri başka günlere ötelemesi veya yapmaktan kaçınması olarak tanımlanabilir.
Hepimiz zaman zaman yapmamız gereken işler yerine başka şeylerle meşgul oluyoruz, asıl işleri veya ihtiyaçlarımızı başka günlere atıp duruyoruz. Erteledikçe ve o işler tamamlanmadıkça zihnimizde bir sürü yarım kalmış iş birikmeye başlıyor. Yarım kalan işler ise özellikle psikolojik olarak yorulmamıza sebep oluyor, erteledikçe ve işler biriktikçe kaygımız artabiliyor…
Peki neden erteliyoruz? Ertelemenin bilimsel açıdan nasıl bir karşılığı var?
“Zaman Tutarsızlığı/Time İnconsistency” ve Erteleme Davranışı
Zaman tutarsızlığı, beynimizin anlık ödüllere gelecekteki ödüllerden daha fazla değer verme eğilimi olarak açıklanabilir. James Clear zaman tutarsızlığını daha iyi anlayabilmek için iki farklı benliğimiz olduğunu hayal etmemizi öneriyor. Birisi “gelecek benliği” diğeri ise “şimdiki benlik”. Gelecek benliğimiz ileriye dönük planlamalar yapan , hedefler koyan benliğimiz. Örneğin yeni bir dil öğrenmek ve bunun için belirli günler pratik yapmayı hedeflemek gelecek beliğimizin yaptığı bir şey . Kilo vermek için spor yapmak, daha sağlıklı beslenmek gibi şeyler de gelecek benliğimizle ilişkili. Gelecek benliğimiz daha çok uzun vadeli kazançlara değer veriyorken şimdiki benlik ise anlık ödüllere odaklı. Araştırmalar şimdiki benliğin uzun vadede kazanılacak ödüller yerine anlık hazları tercih ettiğini gösteriyor.
Buradaki sorun gelecek benliğimiz hedefler koyabilirken sadece şimdiki benliğimizin harekete geçebiliyor oluşu. Bir benlik daha sağlıklı ve belki fit olmak isterken diğer benlik baklava yemek istiyor :)
Ve şimdi bu anda olduğumuz için beynimiz şimdiki benliğimizi düşünüyor.
Erteleme Döngüsünü Kırmak-Odysseus Anlaşması
Şimdiki benliğimiz daha çok anlık hazza odaklı olduğu için gelecekteki hedefimiz için yapmamız gereken davranış yerine o an cazip gelen davranışı seçmeye eğilimli.
Erteleme davranışını kırmak için yapılabilecek bazı şeyler var. Bunu biraz daha iyi anlayabilmek için Yunan mitolojisine bakalım:)
Laertes ile Antikleia'nın oğlu İthaka kralı Odysseus Truva savaşından sonra evi İthaka’ya dönmeye çalışır. İthaka’ya ulaşması için Siren adası denilen bir adadan geçmek zorundadır. Ancak bu adadan geçen denizciler sirenlerin yani deniz kızlarının güzelliğine ve söyledikleri şarkıların büyüsüne kapılarak gemilerini deniz kızlarının olduğu kayalıklara doğru sürmekte ve bu da denizcilerin ölümüne sebep olmaktadır. Bu durumdan haberi olan Odysseus denizcilerin ve kendisinin sirenlerin etkisinde kalmamaları için bir plan yapar. Denizcilere sirenlerin söyledikleri şarkıları duyup büyülerine kapılmamaları için kulaklarını kapatabilecekleri balmumu verir ve tüm denizciler balmumu ile kulaklarını tıkar. Odyseus denizcilerden, kendisinin de sirenlerin söyledikleri şarkıların büyüsüne kapılıp hem kendisini hem de diğer denizcileri ölüme sürükleyecek bir şey yapmaması için geminin direğine bağlamalarını ister. Böylece Odysseus gelecekte zor koşullar altındayken, kendisini ve diğerlerini ölüme götürecek davranışlarının, anlık hazlarının önüne geçebilmek için bu koşullar ortaya çıkmadan gelecekteki benliği ile bir anlaşma yapmış olur.
Bizi gelecekte zorlayacak durumlarda, istenmeyen davranışlarımızı önlemek için şu an içinde bulunduğumuz zamanda çeşitli önlemler ve kararlar almamız Odysseus anlaşması olarak adlandırılıyor. Odyseus anlaşması kısa vadeli kazançlar, anlık hazlar yerine uzun vadeli kazançlar elde etmemizi sağlıyor.
Erteleme Davranışını Kırmak için Uygulama Örnekleri
Erteleme davranışının önüne geçmek için de zaman tutarsızlığı kavramında konuştuğumuz şimdiki benlik ve gelecek benliğimiz arasında bir anlaşma yapmayı öğrenmemiz gerekiyor, tıpkı Odysseus'un yaptığı gibi. Bu nasıl olabilir birkaç basit örnekle daha iyi anlayalım;
Örneğin kilo vermek istiyorsunuz, diyete başlayacaksınız ve evinize artık çikolata, abur cubur türü şeyler almamaya karar veriyorsunuz, evde var olan bu tür yiyecekleri kaldırıyorsunuz. Burada yaptığınız şey aslında Odysseus anlaşması. Birkaç gün sonra dolabı açtığınızda o anki benliğinizin dolaptaki abur cuburları görmesinin önüne geçmiş oldunuz, bunlar aklınızda olmasa bile gördüğünüzde canınız çekebilirdi ve anlık bir hazla çikolataları yiyebilirdiniz.
Diğer bir örneği spor için düşünebiliriz; uzun zamandır spor salonuna gitmek veya yürüyüşe çıkmak istiyorsunuz ama sabah uyandığınızda bunu yapmak gözünüzde büyüdüğü için sürekli ertesi güne erteliyorsunuz. Yapmak istediğimiz bazı şeyleri yapabilmek harekete geçebilmek için bu işi basite indirgememiz gerekiyor, yapacağımız iş ne kadar zahmetsiz olursa onu yapma ihtimalimiz o kadar artıyor. Burada da gelecekteki benliğimiz ile ufak bir anlaşma ve hedefi parçalara bölmek işe yarıyor. Örneğin şu an, yarın spora gitmek istediğinize karar verdiniz, spor çantanızı hazırlamak ve kapının yanına bırakmak yarınki benliğiniz için anlaşmayı hatırlatacak bir işaret olacak, aynı zamanda sabah uyandığınızda bu iş gözünüze o kadar zahmetli gelmeyecek. İşi devam ettirmekten daha zorlayıcı olan o işe başlamak ve siz ilk adımınızı dün çantanızı hazırlayarak başlatmış oldunuz.
İnsanlık Tarihinde Erteleme Davranışı
Eski dönemlere baktığımızda Sokrates ve Aristoteles gibi antik Yunan filozoflarının da erteleme kavramını ele aldıklarını ve ertelemeyi “akrasia” olarak ifade ettiklerini görüyoruz. Anlayacağınız erteleme davranışı insanlık için yeni bir şey değil, yüzyıllardır insan hayatında olan bir davranış... Ancak erteleme ile nasıl baş edebileceğimizi ve farklı yollardan nasıl gidebileceğimizi öğrenebiliriz. Belki siz de bazı alanlarda hedeflerinize ulaşmak için ilk olarak Odysseus anlaşmasını deneyebilirsiniz. Aynı zamanda sizi ertelemeye iten koşulları daha iyi görmek ve analiz edebilmek ve ertelemek yerine istediğiniz alışkanlıkları kazanmanızda size yol gösterecek bir kitap olan James Clear'ın “Atomik Alışkanlıklar” kitabına göz atabilirsiniz.